Weinig voedselproducten en voedselpromoties in supermarkten en horecagelegenheden zijn in overeenstemming met de landelijke voedingsrichtlijnen. Structurele controle van de voedselomgeving is nodig.
Dit zijn de twee belangrijkste conclusies van het onderzoek “gezondheidsmonitoring van voedselbeschikbaarheid en voedselpromotie in supermarkten en horecagelegenheden”. Dit onderzoek, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, is uitgevoerd door onderzoekers van Wageningen University & Research, VU Amsterdam en de Universiteit Utrecht. Monitoring is nodig om de implementatie van beleid en zelfregulering van foodservice-outlets in supermarkten te volgen die gericht zijn op het creëren van gezonde voedselomgevingen.
Studieresultaten en hoe verder
De doelstellingen van dit onderzoek waren tweeledig. Ten eerste bepaalden de onderzoekers de geschiktheid van een gezonde keuze door de gezondheidsbeschikbaarheid en promotie van voedsel in supermarkten en horecagelegenheden te evalueren (het zogenaamde ‘marktbeeld’). Ook onderzochten ze de verenigbaarheid van voedselbeschikbaarheid en voedselpromotie met de Nederlandse nationale voedingsrichtlijnen.
Monitoring heeft tot doel te beoordelen of huidig en toekomstig beleid bijdraagt aan het creëren van een gezonde voedingsomgeving.
Ten tweede onderzochten de onderzoekers hoe een monitoringprogramma voor Nederland is uitgevoerd om de beschikbaarheid en promotie van voedsel in supermarkten en horecagelegenheden te bepalen. Om dit te doen, interviewden ze experts en belanghebbenden, waaronder wetenschappers, monitoringexperts en professionals van supermarkten, horeca en brancheverenigingen.
De resultaten van dit onderzoek zullen de nationale overheid ondersteunen bij het evalueren van haar beleid om de voedselomgeving te verbeteren. Het kabinet is tot nu toe niet begonnen met een dergelijke afweging, maar in het Nationaal Preventieakkoord zijn wel plannen voorgesteld om van de gezonde optie de makkelijke optie te maken.
Supermarkten: 80% van de voedingsproducten en voedselpromoties voldoet niet aan de nationale voedingsrichtlijnen
Het ‘marktbeeld’ van onderzoekers van supermarkten en horeca laat zien dat voedselbeschikbaarheid en voedselpromotie voor beide sectoren vooral bestaan uit producten die niet bijdragen aan een gezond voedingspatroon.
Bijna 80% van het assortiment, de prijsacties en de winkelacties voor supermarkten voldeed niet aan de landelijke voedingsrichtlijnen. De top vijf van voedingsproducten die in supermarkten verkrijgbaar zijn, waren frisdranken, alcohol, snoep, koekjes en vlees en gevogelte, en samen vormden ze 36% van het totale assortiment.
De top vijf van beschikbare voedselproductgroepen met het hoogste aandeel producten die aan de nationale voedingsrichtlijnen voldeden, waren eieren, peulvruchten, vis, fruit en groenten. Samen vormden ze echter slechts 13% van de hele line-up.
Niet-alcoholische dranken, zoetwaren, snoep, alcoholische dranken, zuivelproducten en kant-en-klaarmaaltijden waren enkele van de meest voorkomende promoties in verkoopfolders van supermarkten. Snoep, snoep, likeuren, niet-alcoholische dranken, gebak en hartige snacks waren meestal verkrijgbaar aan het einde van het gangpad en push-ups. Van de negen onderzochte productgroepen werd marketing voor kinderen vooral opgemerkt voor voedingsmiddelen die niet bijdroegen aan een gezond voedingspatroon.
Horecazaken: 91% van het beschikbare voedsel draagt niet bij aan een gezond voedingspatroon
91% van het voedsel dat verkrijgbaar is bij horecagelegenheden voldoet niet aan de nationale voedingsrichtlijnen. 81% van de promoties in winkels en 73% van de promoties van foodservice-outlets op Instagram voldeden ook niet aan de voedingsrichtlijnen. Slechts een klein deel van de menukaarten van voedingswinkels (6%) gaf duidelijk de voedingswaarde-informatie van gerechten of producten aan. In 65% van de bezochte sites was het mogelijk om gratis kraanwater te krijgen, hoewel dit zelden duidelijk werd gemeld.
“Dit beeld is niet nieuw”, zegt Martje Pullman, universitair hoofddocent consumptie en gezonde leefstijlen. Eerdere onderzoeken naar voedselbeschikbaarheid en -promoties hebben vergelijkbare resultaten laten zien, hoewel de toestand van de voedselomgeving in zowel supermarkten als horecagelegenheden nu is gecombineerd in één rapport. Dit onderstreept dat we deze omgeving echt moeten veranderen om voedingsgerelateerde chronische ziekten te voorkomen. Hoe kun je consumenten vaak blijven stimuleren om gezondere keuzes te maken, terwijl onze omgeving grotendeels het tegenovergestelde aanmoedigt?
De onderzoekers zien het als een belangrijke stap voor het ministerie van VWS om te onderzoeken hoe gezond de voedselomgeving in supermarkten en horecagelegenheden is en hoe de ontwikkelingen in die voedselomgeving het beste kunnen worden gevolgd. Pullman: “Monitoring is bedoeld om te beoordelen of het huidige en toekomstige beleid bijdraagt aan het creëren van een gezonde voedingsomgeving. Dit onderzoek zou vaker en op grotere schaal moeten worden uitgevoerd.”
Monitoring is noodzakelijk
Bijna alle experts en belanghebbenden die in dit onderzoek zijn geïnterviewd, zijn het erover eens dat het nodig zal zijn om dit soort monitoring voor Nederland in te voeren en om te beoordelen hoe de gezondheid van voedselbeschikbaarheid en voedselpromotie in de loop van de tijd is veranderd. Volgens alle deskundigen en belanghebbenden is het noodzakelijk om eerst de doelstellingen en resultaten van de toezichthoudende instantie te definiëren. Het simpelweg monitoren van de voedselomgeving veroorzaakt geen verandering, maar kan in plaats daarvan worden gebruikt om de voortgang of het succes van beleid te beoordelen.
De onderzoekers onderzochten ook wat te controleren in het onderzoek. Pullman: “In dit ‘marktbeeld’ hebben we ons gefocust op supermarkten en enkele horecagelegenheden. Maar de focus op andere foodservicelocaties, zoals tankstations of kantines, zal in de toekomst cruciaal zijn.” Dit is nodig om de juistheid van voedselbeschikbaarheid in het algemeen en de promotie van voedsel in Nederland te identificeren en te beschrijven.
Focussen op andere horecalocaties, zoals tankstations of kantines, zal in de toekomst cruciaal zijn.
Het huidige Nationaal Preventieverdrag loopt tot 2023 en er zijn veel ontwikkelingen op dit gebied. Het krijgt ook de aandacht van de Tweede Kamer. Ter illustratie: de onlangs aangenomen stap voor leden Dik-Faber en Sazias heeft de weg vrijgemaakt voor de regering om deals te sluiten met supermarkten om 80% van hun advertenties te wijden aan producten in overeenstemming met de nationale voedingsrichtlijnen.
Ook tijdens de regeringsvorming komt het onderwerp aan bod. In recente toevoegingen aan hun missieverklaringen spraken VVD en D66 (Nederlandse politieke partijen) de ambitie uit om zich te richten op een integrale aanpak om gezonde keuzes te bevorderen en ongezonde keuzes te ontmoedigen. Frequente monitoring en bevordering van voedselbeschikbaarheid kan bijdragen aan een beoordeling van deze ontwikkelingen en ambities
Er bestaan al monitoringapparatuur om te onderzoeken hoe de voedselconsumptie van een bevolking in de loop van de tijd is veranderd. Ook wordt onderzocht of de productsamenstelling, zoals het zoutgehalte van bepaalde productgroepen, verbetert. Er is in Nederland echter geen monitoringsysteem om de toestand van voedselomgevingen in kaart te brengen, inclusief voedselbeschikbaarheid en voedselpromotie in supermarkten en horecagelegenheden. Dit laatste is echter wel nodig als het doel is om te beoordelen of de gezonde optie de gemakkelijke keuze is geworden.
Dit rapport doet een aantal belangrijke aanbevelingen voor het ontwerpen en implementeren van een dergelijk scherm in Nederland. De implementatie van monitoring zal de beoordeling van een gezond voedselmilieubeleid en het creëren van een gezond voedselmilieu mogelijk maken.
‘Social media-expert. Bekroonde koffie-nerd. Algemene ontdekkingsreiziger. Probleemoplosser.’
